Karabiga/Pegai Kalesi:

Karabiga/Pegai Kalesi: Tarihsel Önemi ve Güncel Arkeolojik Çalışmalar

Çanakkale ilinin Biga ilçesine bağlı Karabiga beldesinde yer alan Karabiga Kalesi, aynı zamanda Pegai Kalesi adıyla da bilinmektedir ve zengin bir tarihi geçmişe sahiptir. Marmara Denizi'nin güney kıyısında konumlanan bu kale, antik dönemde Kuzey Troas'ın önemli kentlerinden biri olarak bilinen Priapos Antik Kenti'nin üzerine kurulmuştur. Kale, Karabiga yarımadasının kuzeydoğusundaki Kale Burnu üzerinde yer almaktadır.

Tarihsel Arka Plan

Karabiga'nın tarihi antik çağlara kadar uzanır. Karabiga'daki kalıntıların, MÖ VII. yüzyılın ilk yarısında Milet veya Kizikos kolonisi olarak kurulan antik Priapos kentine ait olduğu düşünülmektedir. Bu kent, adını antik Anadolu uygarlıklarının bolluk ve bereket tanrısı olan, bağları, bahçeleri ve ekili tarlaları koruyan Kır Tanrısı Priapos'tan almıştır. Priapos, liman kenti olmasına rağmen, Kyzikos ile Parion arasında kalması ve kuzeydoğu rüzgârlarına açık olması nedeniyle Parion kadar gelişememiş ve önem kazanamamıştır.

Doğu Roma İmparatorluğu (Bizans) döneminde bu yerleşim Pegae veya Pegai (Πηγαί) olarak adlandırılmış ve burada bir Bizans kalesi inşa edilmiştir. Pegai Kalesi adına ilk kez günümüzden yaklaşık bin yıl önce, Orta Bizans döneminde rastlanmaktadır. Kale, limanı sayesinde büyük önem kazanmış olup, Komnenoslar döneminde inşa edildiği tahmin edilmektedir. Yapımına Bizans İmparatoru Alexius Kommenos (MS 1081-1118) zamanında başlanıldığı ve Ioannes Kommenos (MS 1118-1143) zamanında tamamlandığı kabul edilmektedir.

Stratejik Konumu ve Hakimiyet Mücadeleleri

Pegai Kalesi, stratejik açıdan kilit bir rol oynamıştır. Granikos (Biga) Vadisi'nin denizle buluştuğu noktada stratejik bir konuma sahip olması ve doğuda Kyzikos (Bandırma-Erdek) ile batıda Lampsakos (Lapseki) arasında önemli bir liman ve ticaret merkezi olması, kalesinin değerini artırmıştır. Kale, Çanakkale Boğazı'nın girişini ve Marmara kıyıları üzerinden Batı Anadolu'ya ulaşan yolları kontrol edebilecek bir pozisyonda bulunuyordu.

Bu stratejik konumu nedeniyle kale, bölgedeki etkin güçler olan Latinler, Bizanslılar ve Türkler arasında sürekli el değiştirmiştir. Kale, İstanbul'u işgal eden Latinlerin yönetimi altına girmiş ve Latin kaynaklarında Spiga veya Spigast olarak anılmıştır. Hatta Bizans imparatorlarının Türklere karşı savaştırmak üzere getirdiği Katalan paralı askerlerin dahi Pegai tarihinde yer aldığı ve kaleyi yağmaladığı bilinmektedir.

Türklerin bölgeye tamamen egemen olmaya başlamasıyla kale eski önemini yitirmiştir. 1364 yılında Osmanlılar tarafından fethedildiğinde Kulupiga kenti yıkılıp yakılmıştır. Kentin yakılması sonucu oluşan siyah is nedeniyle, "Yanık, Siyah Biga" anlamına gelen "KARABİGA" adını almıştır. Evliya Çelebi, Seyahatname adlı eserinde bu beldenin altı köşeli, bakımsız bir kalesinden bahsetmiştir. Kalenin surları 1509 yılında meydana gelen bir depremde ağır hasar görmüş ve sonrasında onarılmayarak terk edilmiştir; yerleşimin bu tarihten sonra bugünkü Biga'ya kaydığı düşünülmektedir.

Güncel Durum ve Arkeolojik Çalışmalar

Pegai Kalesi, günümüzde büyük bir Bizans yerleşimi olarak, yarımadayı hem karadan hem de denizden çevreleyen surları ve kale içerisindeki yapı kalıntıları ile karşımıza çıkmaktadır. Bugün sadece kara kısmında büyük bölümü ayakta kalan, kulelerle desteklenen yaklaşık 700 metre uzunluğundaki surlarıyla Güney Marmara'nın en önemli kalelerinden biridir. Priapos/Pegai kalıntıları, belde merkezinden 3 km uzakta bir sit alanı olarak ilan edilmiştir.

Kalenin arkeolojik durumuna odaklanmak ve tahribatın önlenmesi için çözüm önerileri sunmak amacıyla, 2021 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı izinleriyle, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi'nden (ÇOMÜ) Doç. Dr. Oğuz Koçyiğit başkanlığındaki bir heyet tarafından arkeolojik yüzey araştırmalarına başlanmıştır. 2021 ve 2022 yıllarında iki sezon olarak yürütülen bu kapsamlı çalışmalar, mevcut kalıntıların modern arkeolojik yöntemlerle belgelenmesini ve analiz edilmesini sağlamıştır.

Yapılan detaylı analizler şunları içermektedir:

• Haritalama ve Belgeleme: İnsansız Hava Araçları (İHA) ve GNSS/RTK cihazları kullanılarak kalenin topografik haritası ve planı çıkarılmış, surlar ve sarnıçlar belgelenmiştir. Gelecekteki kazı ve restorasyon çalışmaları için karelajlar ve aplikasyon noktaları oluşturulmuştur.

• Yeraltı Görüntüleme (Jeoradar): Ağırlıklı olarak kalenin batı kısmında gerçekleştirilen çalışmalar sonucunda, özellikle 13 numaralı kulenin doğusunda, avlulu ve çok katlı olabilecek büyük bir yapılaşmaya işaret eden anomaliler tespit edilmiştir.

• Tahribat Tespiti: Surlarda ve yapılarda uygun olmayan malzeme kullanımı, ahşap hatılların çürümesi gibi iç etkenlerden kaynaklanan bozulmalar ile nem, tuzlu su ve donma-çözünme döngüsü gibi dış etkenlerden kaynaklanan yoğun bozulmalar tespit edilmiştir.

• Sualtı ve Antik Liman Çalışmaları: Güney Marmara'nın önemli doğal limanlarından biri olan Pegae'deki antik limanın kalıntıları bugün tamamen sular altında kaldığı için uydu fotoğrafları üzerinden haritalanmıştır.

Doç. Dr. Koçyiğit, bu çalışmaların Çanakkale'nin Ortaçağ ve Türk dönemlerine ilişkin birçok bilinmeyen konuyu gün yüzüne çıkaracağını ve bölgenin turizm potansiyelini artırarak yöre halkına katma değer sağlayacağını ummaktadır. Bu güncel arkeolojik yüzey araştırmaları, antik Priapos'tan Osmanlı'ya uzanan bu kadim şehrin kültür varlıklarının korunmasını ve bölge turizmine entegre edilmesini amaçlayan kritik adımlardır.

Hüseyin AŞKI 07.12.2025 Kaynaklar:

https://www.karabiga.bel.tr/tarihce

https://www.canakkaletravel.com/haber/pegai-kalesinde-arkeolojik-arastirmalar-eylul-ayinda-baslayacak.html

https://dergipark.org.tr/tr/pub/troymuseum/issue/88466/1599069

https://www.comu.edu.tr/haber-20533.html

https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4429326

Yazarın saha gezi fotoğraf ve notları

Bu makale, Sarısıvat.com yöneticisi Hüseyin AŞKI tarafından, Doç. Dr. Oğuz Koçyiğit ve ekibinin Karabiga/Pegai Kalesi yüzey araştırması sonuçları başta olmak üzere, belirtilen kaynaklardan derlenerek hazırlanmıştır.