Çanakkale'nin Tarihi : Stratejik Bir Köprünün Tarihsel ve Kültürel Mirası

Çanakkale, coğrafi konumu itibarıyla Asya ve Avrupa kıtaları arasında bir köprü vazifesi görerek, binlerce yıl boyunca çeşitli medeniyetlere ev sahipliği yapmıştır. Özellikle Çanakkale Boğazı'nın stratejik önemi, bölgeyi tarih boyunca askeri, ticari ve kültürel bir cazibe merkezi haline getirmiştir. Antik çağlarda "Hellespontos" (Helle'nin Denizi) ve "Dardanel" (Dardanos Geçidi) olarak bilinen bu topraklar, MÖ 3000'lerden günümüze dek kesintisiz bir yerleşim alanı olmuştur.

Tarih Öncesi Dönemlerden Antik Çağlara:

• Neolitik ve Kalkolitik Dönemler:
  • Çanakkale'nin tarih sahnesindeki ilk izleri, Neolitik ve Kalkolitik dönemlere kadar uzanır. MÖ 6000'li yıllarda, Ayvacık'taki Coşkuntepe ve Gökçeada'daki Uğurlu/Zeytinli gibi yerleşimlerde, insanlar balıkçılık ve tarım ile geçimlerini sağlamışlardır.
  • Uğurlu/Zeytinli, Batı Anadolu'nun en eski köylerinden biri olarak kabul edilir ve burada yapılan kazılar, o dönemdeki denizcilik faaliyetleri hakkında önemli bilgiler sunmaktadır.
  • Kalkolitik Dönem'de ise Kumtepe ve Beşik-Sivritepe gibi yerleşimler, seramik üretiminde öne çıkmışlardır.
• Tunç Çağı ve Troya'nın Yükselişi:
  • MÖ 3000'de kurulan Troya, bölgenin en önemli yerleşimlerinden biri olmuştur. Dokuz katmanlı bir höyük olarak inşa edilen bu antik kent, Ege ve Karadeniz arasındaki ticareti kontrol etmiştir.
  • Heinrich Schliemann ve Carl Blegen'in yaptığı kazılar, Troya'nın zenginliğini ortaya koyan "Priamos Hazinesi" gibi önemli buluntuları gün yüzüne çıkarmıştır.
  • Hitit metinlerinde Wilusa, Homeros'un İlyada destanında ise İlion olarak geçen Troya, Akhalar ve Truvalılar arasındaki efsanevi savaşa sahne olmuştur.
• Mitoloji ve Efsaneler:
  • Çanakkale, mitolojik hikayelerle de zengin bir geçmişe sahiptir. Sestos'taki Afrodit Tapınağı rahibesi Hero ile Abydos'lu Leandros'un boğazın sularına karışan aşkı, antik çağ edebiyatında ölümsüzleşmiştir.
  • Argonotların Altın Post'u aramak için yaptıkları yolculukta, Helle'nin boğaza düşmesiyle bölgeye Hellespontos adı verilmiştir.
  • Troya Savaşı'nın efsanevi kahramanları Akhilleus ve Hektor, Homeros'un İlyada'sında destansı bir mücadeleyle ölümsüzleştirilmiştir.
• Perslerden Osmanlı'ya Jeopolitik Mücadeleler:
  • MÖ 5. yüzyılda Pers Kralı Kserkes, ordusunu dubalarla boğazdan geçirerek Yunanistan'a doğru ilerlemiştir.
  • MÖ 334'te Büyük İskender, Granikos Savaşı'nda Persleri yenerek Anadolu'yu özgürleştirmiştir.
  • Roma döneminde Alexandria Troas (Dalyan Köyü), Anadolu'nun en büyük liman kentlerinden biri olmuştur.
  • Bizans döneminde Sestos Kalesi, boğazın güvenliğini sağlamıştır.
  • 14. yüzyılda Katalan paralı askerler, bölgede bir süre hakimiyet kurduktan sonra bölgeden ayrılmışlardır.
  • 1462'de Fatih Sultan Mehmet, Kilitbahir ve Kale-i Sultaniye kalelerini inşa ederek boğazın kontrolünü Osmanlı İmparatorluğu'na geçirmiştir.
  • Osmanlı döneminde, Rum, Ermeni, Yahudi ve Müslüman mahalleleri, kentin kültürel zenginliğine katkıda bulunmuştur.

Çanakkale Savaşları: Bir Ulusun Yeniden Doğuşu:

• 1. Dünya Savaşı sırasında, 1915 yılında Çanakkale, dünya tarihinin en kanlı savaşlarından birine sahne olmuştur.
• 18 Mart 1915'te İtilaf Devletleri donanması, Nusret Mayın Gemisi'nin döşediği mayınlar ve Türk topçusunun başarılı atışları sayesinde büyük bir yenilgiye uğramıştır.
• "Çanakkale Geçilmez!" sözü, Türk milletinin vatanseverliğini ve direncini simgeleyen bir ifade haline gelmiştir.
• Mustafa Kemal Atatürk'ün Conkbayırı ve Anafartalar'daki liderliği, savaşın seyrini değiştirmiştir.
• 57. Alay'ın destansı direnişi ve Mustafa Kemal'in "Ben size taarruz emretmiyorum, ölmeyi emrediyorum!" sözü, Türk askerinin fedakarlığını ve kahramanlığını göstermiştir.
• Çanakkale Savaşları, sadece Türk tarihi için değil, dünya tarihi için de önemli sonuçlar doğurmuştur. Rusya'ya yardım ulaştırılamaması, Bolşevik Devrimi'nin hızlanmasına yol açmıştır.
• Ayrıca, Avustralya ve Yeni Zelanda'da ANZAC geleneğinin doğmasına neden olmuştur.

Cumhuriyet Dönemi Çanakkale:

• Cumhuriyet döneminde, Çanakkale'nin kültürel mirası korunmuş ve geliştirilmiştir.
• Troya Antik Kenti (UNESCO, 1998) ve Assos Athena Tapınağı gibi tarihi mekanlar, turizmin önemli merkezleri haline gelmiştir.
• Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı, şehitlikler ve anıtlarla donatılarak bir açık hava müzesine dönüştürülmüştür.
• 2022 yılında açılan 1915 Çanakkale Köprüsü, Asya ve Avrupa kıtalarını üçüncü kez birleştirerek, bölgenin modernleşmesine katkıda bulunmuştur.
• 1923 yılından sonra mübadele ile bölgeye Giritli göçmenler yerleşmiştir.
• 1992 yılında kurulan Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, kentin eğitim ve kültür hayatına canlılık katmıştır.
• 31.12.2024 verilerine göre Çanakkale'nin nüfusu 541.548'dir. (İl gemeli)

Çanakkale, zengin tarihi ve kültürel mirasıyla, geçmişten günümüze medeniyetlerin buluşma noktası olmaya devam etmektedir.

Kaynaklar (Kaynaklara Erişim Tarihi : 23.02.2025)

https://canakkale.csb.gov.tr/tarihce-i-5373
https://canakkale.kutuphane.gov.tr/TR-84274/canakkalenin-tarihi.html
https://www.canakkale.bel.tr/tr/sayfa/1122-canakkale-tarihi
https://data.tuik.gov.tr/
www.canakkale.gov.tr/canakkale-tarihi (Arşiv)
https://canakkale.ktb.gov.tr/TR-70468/tarihce.html