Cezayirli Hasan Paşa Köşkü: 18. Yüzyılın Taşradaki Sessiz Tanığı

Görsel : Cezayirli Hasan Paşa Köşkü, Görsel Kaynağı: Çanakkale Valiliği

Çanakkale'nin Ezine ilçesindeki Mahmudiye Köyü yakınlarında, Yeniköy ve Üvecik arasındaki bir ovada, etrafında eski bir köyün izlerinin silindiği bir noktada, 18. yüzyıldan kalma bir köşk yalnız ama gururla duruyor. Cezayirli Gazi Hasan Paşa Köşkü, Osmanlı taşra mimarisinin ve denizcilik kültürünün günümüze ulaşan nadide bir örneği olarak, tıpkı bir zaman kapsülü gibi tarihe meydan okuyor.

Tarihi ve İşlevi
Köşk, 18. yüzyılın efsanevi Kaptan-ı Derya'sı, sadrazam ve pala bıyıklı, aslanla dolaşmasıyla ünlü Cezayirli Gazi Hasan Paşa (1713-1790) tarafından yaptırılmıştır. Kaynaklar yapım tarihini 1770-1776 arasına yerleştirir. 1770 Çeşme Deniz Savaşı sonrası Osmanlı donanmasının yeniden inşasında kritik rol alan Paşa'nın, Çanakkale'deki bu görevi sırasında ikametgâh ve av köşkü olarak kullandığı düşünülmektedir. Köşk, zamanla çevresinde oluşan çiftlik yapıları ve köy dokusuyla birlikte, taşradaki üst düzey yönetici yaşamını yansıtan bir kompleksin merkezini oluşturuyordu. Günümüzde etrafında, tamamen yok olan Yerkesik Köyü'ne ait ev temelleri ve mezar taşları hâlâ görülebilmektedir.

Mimari Özellikleri
Yapı, köşeleri kesme taş, gövdesi moloz taşla inşa edilmiş, yüksek bir bodrum katıyla birlikte toplam üç katlıdır. En dikkat çeken özelliği, çatısının köşelerinde yer alan ve ona bir kale veya kule görünümü kazandıran "fenerlik" adı verilen küçük balkon çıkıntılarıdır. Güney yönden doğrudan ikinci kata açılan ana girişe ulaşan ahşap merdiven sistemi günümüze ulaşmamıştır. İç mekânın en ilgi çekici detayı ise alçı sıva üzerine kazıma (grafito) tekniğiyle yapılmış çeşitli tekne ve deniz aracı resimleridir; bu detay, yapının sahibinin kimliğini ve denizcilikle olan bağını adeta duvarlara nakşetmektedir.

Araştırmalar ve Restorasyon Çalışmaları
Köşk, 19. yüzyılda bölgeyi ziyaret eden Choiseul-Gouffier ve Lechevalier gibi gezginlerin gravürlerine konu olmuş, böylece erken dönemde belgelenmiştir. Günümüzde ise Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi (ÇOMÜ) tarafından bilimsel sorumluluğu Prof. Dr. Ali Osman Uysal'da olan kapsamlı bir kazı ve araştırma projesine ev sahipliği yapmaktadır. Çalışmalar sadece mimariyi değil, Osmanlı taşra yaşamına dair sosyo-kültürel ipuçları sunan seramik, küçük buluntular ve arşiv kayıtlarındaki eşya envanterleri üzerinden de ilerlemektedir.

Çanakkale Valiliği'nin destekleriyle 2025 yılı Kasım ayında hız kazanan kazı çalışmalarında, köşkün çevresinde ana yapı kompleksine ait duvarlar, tonozlu yapılar, taş döşeli yollar ve çeşitli Osmanlı dönemi buluntuları ortaya çıkarılmıştır. ÇOMÜ'nün Sanat Tarihi, Arkeoloji ve Mimarlık bölümü öğrencilerinin de aktif katılımıyla yürütülen proje, aynı zamanda bir uygulamalı eğitim alanına dönüşmektedir.

Önemi ve Geleceği
Cezayirli Hasan Paşa Köşkü, çevresindeki yerleşim tamamen yok olmuşken, tek başına ayakta kalarak geçmişin görkemli bir kesitini temsil eder. Osmanlı eyalet yönetimi, üst düzey yaşam kültürü, denizcilik tarihi ve taşra mimarisi için paha biçilmez bir belgedir. Yürütülen restorasyon projesi, uluslararası koruma ilkeleri (Viyana Tüzüğü) doğrultusunda, yeterli veri olmayan yerlerde spekülatif tamamlamalardan kaçınarak, özgün dokuyu korumayı hedeflemektedir.

Bu çabalar, Çanakkale'nin zengin kültürel mirasına yeni bir halka eklemekte, bölgenin turizm potansiyelini zenginleştirmekte ve geçmişle gelecek arasında sağlam bir köprü kurmaktadır. Cezayirli Hasan Paşa Köşkü, sessizliğinden sıyrılıp, titizlikle yeniden hayat bulduğunda, sadece bir taş yapı değil, canlı bir tarih dersi ve kültür durağı olarak ziyaretçilerini bekleyecek.

KAYNAKLAR
Ezine Kaymakamlığı  - "Cezayirli Hasan Paşa Köşkü: 18. Yüzyıl Osmanlı Mimarisinin Nadir Bir Mirası
 Bağlantı: http://www.ezine.gov.tr/cezayirli-hasan-pasa-kosku 

 Çanakkale İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü - "Çanakkale Kültür Envanteri" (PDF Belgesi) Bağlantı: https://canakkale.ktb.gov.tr/Eklenti/56256,canakkale-kultur-envanteripdf.pdf?0

Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu - "Koruma Kararı" (PDF Belgesi)
 Bağlantı: https://korumakurullari.ktb.gov.tr/Eklenti/83750,canakkale-ili-ezine-ilcesi-mahmudiye-koyu-cezayirli-has-.pdf?0

 Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi (ÇOMÜ) - Haber Portalı
 Bağlantı: https://www.comu.edu.tr/haber-23518.html 

Çanakkale Valiliği (Facebook Paylaşımı)
 Bağlantı: https://www.facebook.com/share/p/1Fks8nKgpB/